Christian Gottlieb Reichard an Wilhelm von Humboldt, 18.10.1821
Keine digitalen Veröffentlichungsrechte für den Brieftext
Regest
Nicht einmal – zehn- zwanzigmal habe ich Ew. Excellenz letztere Worte …
Aus Lobenstein. Reichard bedankt sich überschwenglich für Humboldts letztes Schreiben ("Nicht einmal – zehn- zwanzigmal habe ich Ew. Excellenz letztere Worte gelesen – nein – verschlungen") mit Kommentaren zu Reichards Forschungen zur antiken Topographie Spaniens. Ausgehend von Humboldts Bemerkungen widmet er sich ausführlich den mit der "Uri-" beginnenden Ortsnamen sowie weiteren von H. erörterten topographischen Fragen. Weiterhin berichtet R. über das Zustandekommen der Publikation des Orbis terrarum antiquus, die von dem Verleger Friedrich Campe angeregt wurde, in Anlehnung an den Classical Atlas von Charles Smith. Er kritisiert die Untersuchungen von Jean-Baptiste Bourguignon d’Anville, u.a. dessen Notice de l’ancienne Gaule. Beigefügt ist dem Brief eine umfangreiche Liste mit antiken Ortsnamen in Spanien sowie deren modernen Äquivalenten (vgl. dazu die Tabula VII in Reichards Orbis terrarum antiquus).
|Anhang|
|126r| Zusätze zu Spanien.
| Alea, Steph. Byz. | Alia. | Ee |
| *Alternia.[t] Ptol. | Altarejos. | Eh |
| Araceli, It. Ant. Aroceli, Plin. | Miranda, aut prope. Hanc cum locis Itinerarii (p. 454 sq.) Deobriga, Beleja, Suissatione, Tullonio, Alba et Alantone, a meridionali parte Pompelonis quae sive eramus, eam ob causam, quod Araceli et Alanton Vasconibus adscribuntur. Clarissimus Uckert iterducit per Vardulos ab Huarte-Araquil (Bh) Araceli ipsi visum et profetto 24 mp. Antoninianis a Pompeloneremotum. Si detecta via antiqua a Vindeleja huc ferret, hunc itineris ductum praeferremus. Addidimus <Inservimus> tabulae nostrae hanc <quoque> viam, additis litteris nominum initialibus. | Bh |
| Arunda. Ptol. Inscr. ap. Murator. Florez et Carter. | Ronda. Alia est Plinii III. 1. ad Celticam spectans. | He |
| Arva, Inscr. ap. Grut. et Horz.: In manuscriptis Plinii sunt: Axatis, Arva, Arucci et rel. | Alcolea. | Gd |
| Aspavia, Hirt. | Espejo. cf. Attegua. Nec minus nominis vestigia idem possunt manifesta. | Gf |
| Astigi vetus, Plin. | Alamela. | Ge |
| Attequa, Strabo. Plin. Dio Cass. Val. Max. Frontin. Ategua, Hirt in B. H.[u] c. 7. sqq. | Cui locus ad dextram ripam fl. Guadajoz (Salsi) haud procul occasum vici S.
Cruz adsignandus est. Multum de situ ejus ceterorumque, quorum
Hirtius in B. H. meminit, est disceptatum. Prae ceterisanimum advertamus ad sedem belli. |126v| Caesar (c. 5.) de transitu Baetis supra Cordubam cum hoste confligero, trajectoque flumine statim Atteguam tra aggredi. Pompejus (c. 7.) ab Attegua trans flumen Salsum recedens, castrum inter duo constituere oppida, Atteguam et Ucubim„quae planitie dividuntur Salso flumine proxime tamen Atteguam, utad flumen“ (ab Ucubi sc.) „sint circiter passum duo millia“. Idem (c. 24.) cum utrorumque copiae ab Soricaria (Soritia c. 27)convenissent, Aspavia, 5 mp. ab Ucubi distante excludi veritus, praelio cum Caesare commisso, regreditur, et Ventispontem versus, Carracam et Mundam, ibia Caesare denuo devictus, Cartejam effugit. Quibus per actis et Ursao oppidum in eodem fere tractu situm captum est. Cf. Ventisponte et cetera dicta oppida. Ceterum patet ex hac relatione Soricariam sine dubio exiguum vicum, cujus memoria evanuit, Aspa viam inter et Ucubim jacuisse. |
Gf |
| *Attubis Claritas Julia, Plin. | Albendin; nequaquam Espejo, ut Mariana, Florez et Volkmann contendunt. Cf. Attegua et Aspavia | Gf |
| *Aurinx, Liv. XXIV, 42. Oringis, Id. XXVIII. 3. | <Origuela.> Ea quae ad Bigerram monuimus, si intentius confideramus, non est quod Oringin in meridionali Andalusiae parte quaeramus. Cum Munda Livii (XXIV. 42. et XL, 47. 48.) |127r| in Celtiberis inventa sit, et teste eodem auctore XXVIII. 3. incolae Oringis argentum in agro suo foderiat, quod in Andalusia australi non reperitur, Oringis in montuosa et metallifera quadam regione est quaerenda, quales sunt <Idubeda et> Ortospeda montes, Castulonenses saltus, Montes Mariorum, orientalisque Ilipulaemontis pars, circa Cartaginem novam. Latet vicus Origuela, in Saltu Manliano (Sierra Molina) montis Idubedae parte metallifera, qui nomen pristinum redolet. <qui nomen pristinum redolet in Saltu Manliano (Sierra Molina) montis Idubedae parte metallifera.> Nec perturbemur verbis Livii XXIV. 42. „ad Auringim urbem Poeni recessere, et, ut territis instaret, secutus Romanus“ quibus Romanum victorem discessisse nobis cupit persuadere. Cf. Bigerra, Munda et Certima. | |
| Baniana, Ptol. | Baños. Uckert. | Ff. |
| *Barnacis, Ptol. | Barrax. | Eh |
| Belsinum, Ptol. Inscr. et ruinae ap. La Borde. | Vivel. | Dl |
| *Befeldunum, Ptol. | Besalu. | Bo |
| Bigerra. Liv. Ptol. | Bogarra. A. Uckert interpretatur Peal de Becerro prope Cazorlam (Gg.). Sed audiamus Livium XXIV, 41. & 42. Expositis Illiturgis oppugnatione et pugna: „itaque“ pergit auctor „ab Illiturgi recessum est. Bigerra inde urbs – a Carthaginiensibus oppu-|127v|gnari coepta est. Eam obsidionem sine certamine adveniens Scipio solvit. (42.) Ad Mundam exinde“ (a Bigerra sc.) „castra Punica mota et Romani eo confestim secuti sunt“. Quae Munda, si Baeticae fuisset, Livius profecto non dixisset, castra Punica mota fuisse, sed Poenos per Baeticam profugatos esse usque ad oram vel fretum Gaditanum. Patet potuis ex ejus relatione, Romanos ad Illiturgim victos et Mundam usque foede repulsos esse, auctore turbidam hanc fugam verbis recessum est, sine certamine et secuti sunt, infucante. Munda autem illa Celtiberorum est, ipsi XL, 47. & 48. haud incognita, non Baeticae, quam Romani tum nondum penetraverant; et Bigerra (Bogarra) in media fugae via obest. Becerro quidem non minus ad ortum Illiturgis fuit, sed huic nimis propinquum, ita, ut Romanis neque temporis spatium neque vires superfuissent, ad resistendum Poenis oppidis|?| obsidionem sinecertamine solvendam. Cf. Munda et Certima; nec non Aurinx. | Ih |
| Calentum. Plin. XXXIV. 14. Vitruv. | Caxalla. | Gd |
| Calla (respubl. Callensis) Inscr. ap. Florez. | Iuxta Arahal | Ge |
| *Cardua, Martial. | Caraduena. | Ch |
| Carisa, cognomine Aurelia. Nummi et ruinae ap. Florez. | Carixa ruinae. | Hd |
| |128r| *Carrinenses (ager) Plin. II. 103. | Carra. | Da |
| *Carruca, Hirt. BH. c. 27. | Guaro. Haud procula Munda septentrionem versus, ut ex relatione auctoris procedit. Cf. Attegua. | He |
| Caura. Plin. Nummi ap. Sestini. | Coria. | Gd |
| Celtico Flavia, Inscr. ap. Florez. | Torecilla de Aldea Tejada. | Ce |
| *Ceret. Nummi ap. Sest. & Flor. Steph. Byz. | <Xera,> Cera. | Hd |
| *Certima, Liv. XL, 47. & 48. | Campo de Criptama. Nomen recentius parum repugnare videtur. Cf. Munda. | Eq |
| *Characitani, Plutarch. in Sertor. | Caracena. | Dh |
| Coëre, Nummi ap. Sestini, quibus Coëre et Ammaea conjunctim incusam est <incusa sunt.> | Coa, eodem flumine (Cuda, nunc Coa) affusum oppidum, quo Almeida. Quo momento sententia nostra de Ammio defenditur. V. Ammium. | Dc |
| *Curnonium, Ptol. | Cornago. | Ch |
| *Ebura Cer<e>alis, Plin. | Alcala la Real. (Ist verbessert). | Gf |
| Episibrium (var. l. Cisimbrum) Plin. Inscr. ap. Moral. & Flor. | Inter Lucenam & Rute. | Gf |
| *Ergavia, Ptol. | Ad flumen Erga fuisse opinamur; locum ei accuratiorem adsignandi nobis non est facultas. | Bh |
| Gaditanus portus. It. Ant. Mela. Ptol. | Puerto Real. (war nur ausgelassen.) | Hd |
| Ibis, Liv. Nummi ap. Sest. | Ibi. | El |
| Ilipula minor, Plin. Nummi ap. Sest. | Olvera. | Ge |
| Illucia, Liv. XXXV, 7. | Luciana. | Ff |
| |128v| *Intercatia (orniacorum) Ptol. Liv. epit. XLVIII. | Errigoytia. (Scheint <recht> romanisirt zu seyn; die Römer haben es also ebenso gemacht, wie die Franzosen. | Ag |
| Lacippo. Plin. Mela. Lacibis, Ptol. | Alecippe. | He |
| *Lagni, Diod. Sic. Exc. T. II. p. 596. | Langa. | Cg |
| Lama, Ptol. | Lamegal. | Dc |
| Lastigi, Plin. Inscr. et nummi ap. Sest. et Flor. | Zahara. | He |
| *Lauron, Flor. III. 22. § 7. IV. 2. § 8b. Plutarch in Pomp. & Sert. Plin. Appian. Oros. | Alhaurin prope Mundam. | He |
| *Lursa (Lursenses) Plin. | Luezas. | Bh |
| *Lutia, Appian. | Luzon, ad Tagonii fontes, Auctor eam 300. Stad. a Numantia disjungit. | Ch |
| *Maliaca, Ptol. | Malleza. | Ad |
| *Massia, Plin. XXXV, 14. | Messejana, vetustissimis circumdata muris. | Gb |
| Menoba, Plin. | Ad confluentes Guadajamaris et Baetis prope Aznalcazar aut Quema jacuisse videtur. Forsan Quema corruptum est vocabulum Menoba. Cf. Menoba fl. | Gd |
| *Mirabriga, Inscr. ap. Grut. Mirobrigenses, qui Celtici cognominantur, Plin. | Miranda. Lapide Gruteriano fines Bletisae, Mirabrigae et Salmanticae constituuntur. | Cd |
| *Munda, Liv. XXIV, 42 & XL, 47. 48. | Pedro de Muñoz, haud procul ab Alce (Alcaraz) Cf. Bigerra et Certima. | Eg |
| Nertobriga, Ptol. Concordia Julia, Plin. | Valera la Vieja. Cf. Ercobriga. | Id |
| |129r| Orgia, Ptol. Nummi ap. Sest. quibus incusum: Orgia et Aesona. | Orgagna. | Bn |
| *Orniaci (gens) Ptol. | Orduña, quod nomen ex gentis nomine natum censemus, neque dubitamus, jam tum fuisse oppidum. | Bg |
| *Ostia fluminis Anae, It. Ant. | Ayamonte. Cf. Esuris. | Gc |
| Ostur, Nummi ap. Sest. Flor. et Mionnet. | Ostur. | El |
| Paesula, Ptol. | El Pozuelo. | Gd |
| *Paterniana, Ptol. | Pedernoso. Sub hoc loco Parietinum Itinerarii (Wess. p. 447.) absconditum videtur, quanquam distantia a Libisosa 17. m. p. justo sit minor. Quare temerario consilio abstinuimus. | Eh |
| *Peteron, Martial. | Petrola. | Ci |
| *Rigae, Martial. | Ricla. | Ci |
| Ruradensis (respubl.) Inscr. ap. Flor. | Rus. | Ig |
| Saepona, Plin. | Ruinae in saltu Rondensi. Carter. | He |
| Saguntia. Plin. Geogr. Rav. Ptol. | Xigonza; Gigonza. | Hd |
| *Saguntia, Plin. III. 3. Cf. Segontia. | Sahagun. Plin. l. c. auctor est; „Saguntia (Arevacorum) et Uxama, quae nomina crebro aliis in locis usurpantur“ Ex quibus oppidis unum esse nostrum, singularis probat nominis similitudo. | Be |
| Salpesa, Inscr. & Nummi ap. Flor. | Locus Facialcazar dictus, juxta Casa di Coria. | Gd |
| |129v| *Santara (Santarense plumbum) Plin. XXXIV, 17. | Santarem. Non est, quod dubitemus, Plinium c. l. hanc urbem, cui nomen integrum permansit, intellexisse. | Eb |
| *Scalabis. It. Ant. p. | Non procula Santarem, quod, diu Scalabin ipsum repraesentans, Santarenses Plinii repressit septentrionem ejus versus ruinae hujus praesidii sunt quaerenda. | Eb |
| Segeda Augurina, Plin. | S. Jago della Higuera. | Gf |
| *Segestica, Liv. XXXIV, 17. | Sixena. Ex iis urbibus, quibus c. l. cis
Iberum arma fuerunt adempta.
Mannert u. seine Vorgänger wollen es für Segobriga ansehen. Keiner gab auf das Wörtchen cis Acht. |
Cl |
| *Segobriga p. | Briego. Alii ruinas aliquas in vico Cabeza
del
el Griego invenerunt. Lis ad huc
prendet. Ich habe meine erste Meinung hier wieder angenommen. Griego ist auch nur gerathen, u. noch dazu ganz unten an der südl. Gränze. |
Dh Eg |
| *Setia, Ptol. | Sesa. | Bl |
| Siarum, Inscr. ap. Grut. Murat. & Caro. et Moral. Searum, Nummi ap. Sest. | Saracatin. | Gd |
| Sigarra, Ptol. | Segurra. | Dm |
| |130r| Solia, prius Arae Hesperi, postea Solia vel Sollura, Inscr. ap. Flor. | S. Lucar de Major. | Gd |
| Suissatio, It. Ant. Suessatium, Ptol. Seustatio, Ggr. Ravenn. | Bizancio, <Bizacio?> juxta Vittoriam. Cf. Araceli. | Bh |
| Summum Pyrenaeum, It. Ant. | Sumport. | Ai |
| Teari Julienses. Plin. Tiarjulia, Ptol. | Traiguera; Trahiguera. | Dm |
| Teba, Inscr. ap. Carter. | Teba. Carter prope Malagam posuit oppidum vetus. Lapidem itaque inscriptum a justo suo loco hac transmotum videmus. | He |
| Termes (Pelendorum) Ptol. Termantia, Appian. | Termantos. Lerma quibusdam sed inepte. | Bg |
| Tullonium, It. Ant. | Tudella. Cf. Araceli. | Bh |
| *Ucubis, Hirtius. | Extincta videtur, nec rudera ostenduntur, quanquam ab Hirtio saties accurate atque perspione demonstratus sit locus, qui mediâ viâ inter Espejo et Fernando Nuñez facile esset inveniendus. Quinque enim mp. ab Aspavia et duo mp ab laeva Salsi (Guadajoz) ripa reducitur. Cf. Aspavia & Attegua. | Gf |
| Uxamabarca, Ptol. | Osma. | |
| <*Urium, Plin. Ptol.> | <Torre del Oro. Originis Graecae fuisse videretur, monentibus Jovis Urii fano, ad Bosporum extructo, et Uria sive Hyria |130v| portu in Apulia ad Sinum Urias juxta Sipontum sito; nisi vox Urium sit mere Vasconica, ut cel. L. B. ab Humboldt ingeniase docuit.> | <Gd> |
| Valeria. Plin. Ptol. | Valera la Vieja. | Eh |
| Varcilenses, Inscr. ap. Grut. et Ruinae apud Morales | Varciles. | Ef |
| Ventisponte. Hirt. Inscr. ap. Flor. Ventipo. (nte) Nummi ap. Sest. | Cazaliche ad fl. Singulim | Ge |
| Vergentum, Julii genitor, Plin. | Gelves. | Gd |
| Fluvii | ||
| *Bilbilis, Justin. XLIV, 3. | Xiloca, qui ad Bilbilim cum Salone se conjungit. | Ci |
| Congedus, Martial. | Codes. | Ci |
| Luxia, Plin. III. 1. | Ucige; Tinto. Plinius „oppidum“ inquit „Ossonoba, Lusturia“ (rectius Onoba Aestuaria) „cognominatum. Interfluentes, Luxia & Urium“. Plerique cum Harduino Luxiam et Uriam interpretati tantummodo sunt flumina. Primus omnium CeleberrimusLiber Baro W. abHumboldt in tractatu egregio, inscr: Prüfungder Untersuchungen über die Urbewohner Hispaniens vermittelst der Vaskischen Sprache. Berlin 1821. p. 25. hunc errorem castigavit, neque ad stipulari cunctamur. Urium enim ipsi Ptolemaeo est oppidum, et Luxiam reviviscere Lucenâ videmus. Attamen etiam flumen Ucigue <Ucige> |131r| qui Lucenam adluit, veteribus Luxiam dictum fuisse videtur, uti nomen prodit mutatum. Cf. Luxia et Urium | Gd |
| Pallantius, Ptol. | Palancia. | El |
| Pisoraca. Inscr. ap. Flor. | Pisuerga. | Bf |
| Salsus, Hirt. | Guadajoz. Cf. Attegua. | Ge |
| Tagonius, Plut. in Sert. | Tajona. | Dg |
| Montes p | ||
| Candamio, Inscr. ap. Moral. & Flor. | Candanedo. | Bd |
| Caunius, Liv. Martial. | Cayo. | Ch |
| Herminius, Hirt. Dio Cass. medio vero aevo Hermene et Armine, Resend. in Ant. | Sierra de Estrella. | Dc |
| *Manlianus Saltus, Liv. | Sierra Molina. | Di |
| Medullus mons. Flor. Oros. | Las Medulas. | Bc |
| Sacer mons. Justin. | Puerto de Rabanon. | Bd |
Das in meinen Texten vorkommende Zeichen * vor den Ortsnamen bedeutet, daß ich den
Ort noch bey keinem andern auf meine Weise erklärt angetroffen habe. Es
kann
<können>
aber Fälle eintreffen, daß andre zu vor oder zu gleicher Zeit denselben Ort
ebenso erkläret haben oder erklären werden; im erstern Falle ist mir aber keine
Kenntnis davon zugekommen.
|131v vacat|
Über diesen Brief
Quellen
Druck
-In diesem Brief
Personen
- Anville, Jean-Baptiste Bourguignon d’
- Barbié du Bocage, Jean-Denis
- Caesar, Gaius Iulius
- Campe, Friedrich
- Cassini de Thury, César-François
- Cellarius, Christophorus (Christoph Martin Keller)
- Gosselin, Pascal-François-Joseph
- Hannibal
- Hasdrubal
- Herodot
- Livius
- Mannert, Konrad
- Plinius Secundus, Gaius, der Ältere
- Scipio Aemilianus Africanus, Publius Cornelius
- Smith, Charles
- Strabon
- Thukydides
- Ukert, Friedrich August
Werke
- Anville, Jean-Baptiste Bourguignon d’ (1760): Notice de l’ancienne Gaule, tirée des monumens Romains: suite des Mémoires de l’Académie Royale des Inscriptions & Belles-Lettres, Paris: Desaint & Saillant / Durand
- Cassini de Thury, François (1793): Carte géométrique de la France, Paris: Akademie der Wissenschaften
- Halliwell, R. / Smith, Charles (1809): Smith’s classical atlas: containing distinct maps of the countries described in ancient history both sacred and profane, London: C. Smith
- Reichard, Christian Gottlieb (1818–1831): Orbis terrarum antiquus, Nürnberg: Campe
- Reichard, Christian Gottlieb (1820): Topographische Berichtigungen des alten Galliens aus den Feldzügen Hannibals und Caesars. In: Neue allgemeine geographische Ephemeriden 7, 1820, S. 56–72
- Ukert, Friedrich August (1816–1846): Geographie der Griechen und Römer von den frühesten Zeiten bis auf Ptolemäus, 3 Bände, Weimar: Verlag des Geographischen Instituts
Sprachen
Zitierhinweis
